شبکه های اجتماعی و پیام رسان های معروف که شما احتمالا می شناسید، مانند فیسبوک، توییتر، اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ، لینکداین و ... همگی شبکه انحصاری دارند. یعنی تمام داده هایی که زیرساخت شبکه روی آن بنا شده است اختصاصا در اختیار شرکت سازنده قرار دارد و این شرکت درون شبکه قدرت مطلق دارد. بعضی از این شبکه ها (مانند واتس اپ) در سمت کاربر نیز از نرم افزار های انحصاری استفاده می کنند که به طور مضاعف بد است اما حتی شبکه هایی که نرم افزار رسمی به صورت عمومی منتشر شده است (مانند تلگرام) و یا از طریق api هایی که ارائه می دهند رابط های کاربری آزاد توسط جامعه برایشان تولید شده است (مانند اینستاگرام و توییتر) انتخاب خوبی برای جامعه نیستند و استفاده از آن ها بیش از اینکه به نفع مردم باشد به نفع سرمایه داران پشت این شبکه هاست.
اما با این که این شبکه ها بسیار معروف هستند و ممکن است شما فکر کنید که تنها همین شبکه ها هستند که فعالیت مشابه را انجام می دهند، این طور نیست. این شبکه ها دو نوع شبکه جایگزین دارند. یک نوع از جایگزین ها شبکه های همتا به همتاست که زیرساخت توسط کاربران تامین می شود و نوع دیگر شبکه های فدراسیونی که در آن مجموعه ای از سرور ها وجود دارد و هر کس می تواند از طریق یکی از این سرور ها به شبکه متصل شود یا سرور خودش را تاسیس کند. شبکه های اجتماعی که به این صورت هستند شبکه اجتماعی غیر متمرکز گفته می شود. داده های مربوط به این شبکه ها عموما به صورت عمومی و آزاد منتشر می شود و بنابراین هر کسی می تواند یک عضو فعال (بر خلاف شبکه های اجتماعی متمرکز که همه منفعل و مصرف کننده اند) درون شبکه باشد و این شبکه ها سودشان به جامعه می رسد نه سرمایه داران تولید کننده آنها.
شبکه های اجتماعی غیر متمرکز زیادی وجود دارد. از آن ها می توان به ماستودون (جایگزین توییتر)، ماتریس (جایگزین پیام رسان ها مانند تلگرام یا واتساپ)، پیکسل فد (جایگزین اینستاگرام) و پیرتیوب (جایگزین یوتیوب) اشاره کرد.
در ادامه به بررسی دقیق تر مشکلات شبکه های اجتماعی متمرکز و سپس نحوه مهاجرت به جایگزین های غیر متمرکز و عمومی آن ها می پردازیم.
ممکن است با خود بگویید: "من متوجه ضرر های شبکه های متمرکز و آسیب هایی که به جامعه می زنند شدم، اما تمام دوستانم درون شبکه انحصاری x هستند و من نمی توانم ارتباطم را با آن ها قطع کنم." حقیقت این است که این موضوع شناخته شده که اثر شبکه ای نام دارد یکی از مهم ترین دلایلی است که شبکه های متمرکز را زنده نگه داشته است. برای مقابله با این اثر می توانید مراحل زیر را انجام دهید.